Helende Hersenen
'Moderne' aandoeningen als stress, vermoeidheid, depressiviteit en hyperactiviteit kunnen hun weerslag hebben op de hersenen. Daarom heeft Martin Wuttke een training ontwikkeld om de hersenfrequenties te harmoniseren. Met zijn behandelmethode wordt veel van de ruis weggehaald, zodat het brein de balans kan herstellen. Een gesprek met een pionier. In gesprek met Martin Wuttke
Op de video die Martin Wuttke vertoont voor zijn publiek, vliegt een bobslee uit de bocht. De vrouw in de slee heet Ann Abernathy. In pijnlijk vertraagde beelden zien we hoe de slee vlak voor de bocht begint te slingeren en vervolgens hard tegen de rand knalt. Abernathy’s hoofd maakt een rare knak en terwijl de slee verder raast, blijft de vrouw roerloos op de baan liggen. De zaal reageert geschokt. Hier en daar wat gilletjes. Zelf ziet Wuttke, een van de meest vooraanstaande neurofeedback-specialisten en oprichter van de Neurotherapy Centers for Health, de beelden onbewogen aan. Natuurlijk, de Amerikaan heeft de film al vaker gezien, maar Wuttke heeft het drama dat zijn landgenoten soms in hun presentaties leggen, niet nodig. Hij is geen man van grote gebaren of veel woorden. Op de video zien we dat Ann Abernathy steeds meer last krijgt van blackouts – op de vreemdste momenten valt ze ineens weg. Haar coördinatie is totaal ontregeld. Niet alleen haar carrière, ook haar leven lijkt geruïneerd. Enkele shots later zien we haar met allerlei elektroden op haar hoofd voor een computerscherm zitten. Op het scherm vliegen drie raketten. Abernathy’s opdracht: de middelste raket vooruit laten vliegen, terwijl de andere twee stabiel blijven. Het merkwaardige is dat Abernathy geen joystick of muis in haar handen heeft. De raketten bewegen op het ritme van haar hersengolven. Wanneer zij de juiste golven aanmaakt via de elektroden, gaan de raketten vanzelf in de goede richting.
Wuttke legt uit: ‘Een dreun op je hoofd, een whiplash, overmatige stress of een emotioneel trauma kunnen tot beschadigingen in de hersenen leiden. De hersenen komen dan in een soort shocktoestand terecht. Ze komen vast te zitten in een abnormaal frequentiepatroon. Bepaalde neurale paden kunnen worden ontregeld. Het resultaat is onder meer angst, depressie, geïrriteerdheid, vermoeidheid, hyperactiviteit, wisselende stemmingen, verwarring en slaapstoornissen.’
Het programma met de raketten is slechts één van de vele programma’s met computeranimaties die Wuttke gebruikt om zijn protocollen uit te voeren om daarmee mensen te helpen herstellen van bijvoorbeeld een whiplash of chronische stress: aandoeningen waarvan de oorsprong volgens Wuttke is te herleiden tot een beschadiging in de hersenen. Voor iedere aandoening is er weer een andere. De behandelingen zijn erop gericht delen van de hersenen die door emotionele trauma’s of beschadigingen niet zijn geïntegreerd, te helpen integreren. Als het brein weer in balans komt – als het ritme van de hersengolven weer is hersteld – kan de rest van het systeem zichzelf corrigeren en herstellen.
Een van de leukste programma’s is die waarbij je een dolfijn in een vloeiende lijn moet laten zwemmen. Wuttke stelt het programma per patiënt zodanig in, dat de dolfijn vloeiender gaat bewegen naarmate meer van het gewenste type hersengolven wordt geproduceerd. ‘Wanneer de specifieke hersenactiviteit toeneemt, kan de herinnering aan het emotionele trauma dat de disbalans veroorzaakte, weer terugkomen. Via elektroden koppel ik die emotionele herinnering aan het rationele deel van het brein, waardoor de twee zijden meer op elkaar gaan lijken, meer synchroon gaan trillen. Door het rationele denken aan de emotioneel geladen gebeurtenis toe te voegen, komt die gebeurtenis in een ander perspectief te staan. Ze verliest haar lading en wordt geïntegreerd.’ Dit proces wordt ook wel ‘reframing the experience’ genoemd.
De oefeningen maken deel uit van de neurofeedbacktraining – ook wel: EEG Biofeedbacktraining – die Wuttke met een aantal anderen heeft ontwikkeld. Het interessante van de training is dat het een onbewust leerproces is. Het vereist geen speciale intelligentie of bewustzijn. Je hoeft alleen maar voor de computer te zitten en het spelletje te spelen. Wanneer je de juiste hersengolven produceert, word je beloond doordat de dolfijn zonder schokbewegingen zwemt of de raket de goede kant op beweegt. Afhankelijk van de aard van de aandoening zijn er zijn over het algemeen tien tot vijftien sessies van ongeveer drie kwartier nodig voor de patiënt om te voelen hoe het is om die specifieke golven te produceren. Vaak zijn veertig sessies genoeg om de balans volledig en blijvend te herstellen. De hersenen nemen het over en het systeem corrigeert zichzelf, waardoor ziekten en kwalen verdwijnen.
Na afloop van zijn lezing neemt Wuttke de tijd om de ingewikkelde materie helder uiteen te zetten. Zijn ontspannen houding is vooral te danken aan de immense bibliotheek aan parate kennis die Wuttke tot zijn beschikking heeft. Hier spreekt een man die weet waarover hij het heeft en bovendien uit een schat aan eerstehands ervaringen kan putten.
‘We zijn inmiddels zo ver,’ zegt Wuttke, ‘dat we meestal kunnen zien waar de beschadiging zit. Door middel van een zogenoemde kwantitatieve EEG (QEEG) brengen we de hersenfrequenties in kaart, brainmapping heet dat. Je kunt precies zien welk deel van de hersenen achterblijft – te weinig activiteit vertoont – of welke delen juist overactief zijn.’
De foto’s die Wuttke laat zien, spreken boekdelen. Althans, voor wie ze kan lezen. Wuttke kan aan een hersenscan bijvoorbeeld zien of iemand in zijn jeugd – naar alle waarschijnlijkheid – is misbruikt. Of – een iets ander beeld – ‘slechts’ getuige is geweest van misbruik. Hij kan zien of iemand onder grote druk staat en daar constructief mee omgaat, of onder grote druk staat en daar aan onderdoor gaat. De scans vertellen het verhaal. Wuttke: ‘Sommige mensen zeggen dat ze hun ouders hebben vergeven en dat ze de hele mensheid liefhebben. Ik kijk naar de scan en moet soms concluderen dat de hersenen een ander verhaal vertellen.’
Martin Wuttke – ‘Marty’ voor intimi – heeft in zijn relatief korte leven (46) al heel wat meegemaakt. Na een zevenjarige heroïneverslaving die hem op de rand van de dood bracht, onderging hij een dramatische ervaring, die hij later als een ‘ontwaken’ zou omschrijven. Hierna wilde Wuttke nog maar één ding: mediteren. Na enige jaren in een ashram te hebben geleefd, stuitte hij op een dag in een nabij gelegen stadje op een grote psychiatrische inrichting. Hij ging er meditatieles geven en werd al snel ingelijfd bij de staf. Hier zette Wuttke zijn eerste schreden op het gebied van neurofeedback. Inmiddels is de pionier een autoriteit geworden.
Wuttke heeft in de inrichting tien jaar lang ervaring kunnen opdoen met patiënten met alle mogelijke aandoeningen, zoals depressiviteit, hyperactiviteit, eetstoornissen, verslavingen, chronische pijn, vermoeidheid en stress. Hij behandelde meer dan vijftienhonderd patiënten en zag dat iedere aandoening een andere aanpak vereist. Wuttke herinnert zich die begindagen: ‘De resultaten waren fenomenaal. Ik had steeds 35 patiënten tot mijn permanente beschikking die ik iedere dag tweemaal kon behandelen. De successen waren – en zijn – behoorlijk spectaculair. Bij veel van de “volksziekten” van deze tijd – chronische vermoeidheid, ADHD en verslavingen – ligt het slagingspercentage rond de zeventig tot tachtig procent.’
Om te begrijpen hoe het genezingsproces bij neurofeedback precies werkt, is enige kennis van de hersenen vereist. Wuttke doceert: ‘De hersenen bestaan uit drie niveaus. Allereerst de hersenstam – het oudste deel – die de basisfuncties van het lichaam regelt, zoals de ademhaling en alle processen waar je niet over hoeft na te denken. Hierbij gaat het om kwaliteiten als overleven, instinct, angst en veiligheid. Het tweede niveau kun je het emotionele brein noemen. Hier huist veel van onze positieve en negatieve emotionele reactiviteit. Het derde deel onderscheidt ons van de meeste dieren: de neocortex. Hier vindt het rationele denken plaats, dat ons in staat stelt de consequenties van onze handelingen te overzien en afwegingen te maken.’
Uit onderzoek in gevangenissen blijkt, dat vele van de gedetineerden – tot tachtig procent in de ‘zwaarste’ gevangenissen – abnormale EEG’s hebben. Dat kan bijvoorbeeld zijn veroorzaakt door een klap op het hoofd, maar in de meeste gevallen is dit het resultaat van een ervaring die tot een herhalend elektrisch circuit in de hersenstam of de emotionele hersenen leidt. Wanneer een mens zich extreem bedreigd voelt, ontstaat een patroon dat – hoe vaker dit wordt herhaald – kan uitgroeien tot een obsessie of dwangmatigheid die helder denken in de weg staat.
Wuttke: ‘Ieder van ons kent dat gevoel: “Waarom doe ik dit toch steeds?”, of : “Waarom kan ik deze relatie niet verbreken?”, enzovoorts. Herhalende patronen, die ons kunnen frustreren en uiteindelijk bij de psychiater of aan de pillen kunnen doen belanden. Door niet helder te kunnen denken, neemt de zogenaamde digit-span af: het vermogen om een bepaalde hoeveelheid eenheden informatie op te nemen, te verwerken en weer te produceren.’ Het blijkt dat de meeste mensen in staat zijn zo’n zeven getallen te onthouden en te reproduceren wanneer zij een willekeurig aantal getallen achter elkaar te horen krijgen. In de gevangenis ligt dat gemiddelde op vier. Wuttke, lachend: ‘Dus: bemachtig een geweer, beroof een bank, word rijk en koop drugs. Wat ontbreekt is: word gesnapt, verdwijn achter de tralies en ruïneer je leven.’ Een van de uitdagingen voor de huidige maatschappij is het terugdringen van drugsgebruik. Wuttke meent dat drugs het vermogen tot het overzien van de consequenties van je daden aantast. Wuttke werkt aan projecten voor gevangenissen om door middel van zijn apparatuur de schade ten herstellen, zodat de kans op terugval in oude patronen kleiner wordt. Onderzoek in een gevangenis in Ontario heeft uitgewezen, dat bij nul tot vier sessies 65 procent nog terugvalt. Bij elf tot zestien sessies is dat nog maar veertig procent. Bij meer dan 34 sessies is de terugval teruggebracht tot minder dan twintig procent. Rechters in de Verenigde Staten stellen soms neurofeedbacktherapie als voorwaarde voor verlof van een verdachte of om op borgtocht te kunnen worden vrijgelaten.
Voor Wuttke was destijds een spirituele ervaring nodig om de cyclus van verslavend gedrag te breken. ‘Ik kan mensen zo’n spontaan inzicht niet geven. Wat we met neurofeedback wél kunnen, is de hersenen in een toestand brengen waarin zo’n ervaring kan plaatsvinden. We kunnen de ruis weghalen, zodat de hersenen zichzelf meer harmonieus en verfijnd maken, zodat je diep naar binnen kan gaan en jezelf terug kunt vinden. Ik zie dat regelmatig gebeuren. We hebben in mijn praktijk een grapje: “Wie zou er vandaag God zien?”.’
Wuttke bestudeerde de heldere momenten van diep inzicht uitgebreid, omdat hij zich realiseerde hoe belangrijk deze in iemands ontwikkeling kunnen zijn. ‘In mijn werk in de psychiatrische inrichting realiseerde ik me, dat je dergelijke ervaringen het beste in de hersenen kunt meten. Op scans zie je dat er iets gebeurt. Je ziet de golfpatronen veranderen. Dergelijke ervaringen hebben altijd met overgave te maken, met loslaten. De hersenen ontspannen en komen uit de vicieuze stresscyclus. Door deze ontspanning kunnen diepe inzichten ontstaan. Het geeft de helderheid terug om goede beslissingen te nemen.’ De neurofeedbackapparatuur zorgt niet alleen voor rust en harmonie, maar stimuleert ook onderontwikkelde delen van de hersenen. Wanneer zo’n deel weer ‘wakker wordt’, zien mensen dingen ineens vanuit een heel ander perspectief. Wuttke: ‘Dat kan oncomfortabel voelen. Je wordt uit je ingesleten patronen gehaald en denkt: “Mijn God, waarom zag ik dat niet eerder? Hoe kon ik zo vastzitten?” Die momenten zijn op de EEG heel duidelijk te zien. Dat zijn de momenten van werkelijke verandering.’
De drang om mensen met mentale, emotionele en spirituele stoornissen te helpen, werd alleen maar groter toen zijn zoon Jacob met een ernstige hersenafwijking werd geboren. Wuttke richtte uiteindelijk speciaal voor hem een school op, Jacob’s Ladder, waar uitzonderlijke kinderen op hen afgestemde lessen krijgen. Alsof het leven hem al niet genoeg had getest, strandde zijn huwelijk. Maar Wuttke veerde op en vond in Susan Colpitts de liefde van zijn leven. Enkele jaren voor deze ontmoeting was Colpitts – als gevolg van een neurologische aandoening – op sterven na dood. Zij had een ernstige auto-immuunziekte, beenmergdysfunctie – kortom, een complete ‘breakdown of the system’. Wuttke wist haar – onder meer door middel van neurofeedback – weer ‘tot leven’ te brengen. Voor Wuttke is inmiddels duidelijk, dat vrijwel alle ziekten – wellicht op chronische pijn na – voortkomen uit zo’n ‘ineenstorting van het systeem’. Wuttke: ‘Dit instorten vindt plaats door de manier waarop de drie hersendelen met elkaar samenwerken. Neem roken: de neocortex weet heel goed dat roken ongezond is. Maar op het niveau van het limbisch systeem is het een kwestie van zelfbehoud. Dergelijke programmeringen brengen het individu in een voortdurende staat van stress.’ Wuttke beseft dat de meeste mensen de signalen dat het systeem op instorten staat, niet herkennen. ‘De signalen zijn bijvoorbeeld, dat je elke dag aspirine of maagtabletten nodig hebt. Veel mensen raken gevangen in een vicieuze stresscyclus: je sympathische zenuwstelsel – dat onder meer de hartslag verhoogt en zorgt dat adrenaline wordt aangemaakt – maakt overuren: moet ik vechten of vluchten? Dat levert een permanente staat van stress. Het kan zijn dat het systeem in elkaar stort, waardoor je ziek wordt. Maar meestal zie je eerst een compensatiereactie van het parasympathische zenuwstelsel, dat er juist voor moet zorgen, dat het sympathische zenuwstelsel niet te ver doorslaat. Als het parasympathische zenuwstelsel overcompenseert, kan dit resulteren in aandoeningen als astma, migraine, colitis en paniekaanvallen. Hoe erger het trauma, hoe dieper het zich in de hersenen kan nestelen. Als het te diep komt, gaat het trauma het regulerend vermogen van de hersenstam aantasten. Dan wordt het echt gevaarlijk. Het lichaam gaat zichzelf dan aanvallen: dit zijn de veel voorkomende auto-immuunziekten.’
Zelfs in deze situaties, of in het geval van ernstige neurologische aandoeningen als autisme, boekt Wuttke opmerkelijk succes. ‘Een of twee sessies per week zijn vaak genoeg om een verschuiving in de hersenen te bewerkstelligen. Het brein is een ongelooflijk orgaan, dat op ieder moment kan leren. Ik heb zelfs bij mensen van 65 jaar nog enorme veranderingen zien optreden.’ Wuttke herinnert zich een autistisch kind dat niet kon communiceren. Binnen twee jaar ging het jochie naar een gewone school. CNN maakte er een uitzending over. ‘Het jochie komt nog eens per maand bij me voor een “onderhoudsbeurt”. Hij is echt heel cool, compleet met schroeven in zijn oren.’
Maakt deze methode uiteindelijk andere geneeswijzen overbodig? Zijn de tijden van psychotherapie, meditatie en medicatie voorbij? Wuttke: ‘Nog niet direct, maar neurofeedback zal wel een aantal processen versnellen. Toen hij zag wat neurofeedback doet, zei de beroemde Amerikaanse psychiater Jack Woodard: “Dit doet in dagen en weken wat normaal gesproken maanden en jaren vergt om te bewerkstelligen.” Als we, door middel van gerichte aandacht op ons diepste wezen, onze eigen goddelijkheid weer gaan herkennen, spreken we het zelfgenezend vermogen aan. Die tijd gaat komen. Ik zie de tekenen om mij heen. Steeds meer mensen worden wakker.’
Het wakker maken van anderen en het promoten van de neurofeedback als middel hiertoe, kan voor Wuttke gerust worden omschreven als een missie. Toch is hij ook voorzichtig en realistisch. ‘We hebben nog geen pasklare oplossingen voor ieder probleem. Er zijn geen easy answers. Het neurofeedback-systeem is maar één component in het scala van middelen die we kunnen aanwenden. Maar na alles wat ik heb meegemaakt en heb uitgeprobeerd, kan ik gerust zeggen dat het wel een van de meest krachtige componenten is.’
